การเผาผลาญ (Metabolism) หมายถึงกระบวนการทางชีวเคมีที่เกิดขึ้นในร่างกายเพื่อเปลี่ยนอาหารและเครื่องดื่มให้เป็นพลังงาน พลังงานที่ได้จากการเผาผลาญนี้ถูกใช้ในการทำกิจกรรมต่าง ๆ ของร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นการเคลื่อนไหว การย่อยอาหาร การหายใจ การเต้นของหัวใจ และการทำงานของสมอง แม้ในขณะที่เราหลับ ร่างกายก็ยังคงเผาผลาญพลังงานอยู่ เพื่อรักษาการทำงานของอวัยวะภายใน
กระบวนการเผาผลาญแบ่งเป็นสองส่วนหลัก
- กระบวนการสร้าง (Anabolism):
กระบวนการนี้เป็นการสร้างและซ่อมแซมเนื้อเยื่อในร่างกาย โดยจะใช้พลังงานจากการเผาผลาญสารอาหารต่าง ๆ ในการสร้างเซลล์ เนื้อเยื่อ และสารประกอบสำคัญที่ร่างกายต้องการ เช่น การสร้างกล้ามเนื้อ การสร้างไขมันเพื่อเก็บพลังงาน และการสร้างโปรตีนที่จำเป็นต่อการทำงานของเซลล์ - กระบวนการสลาย (Catabolism):
เป็นกระบวนการที่ร่างกายสลายสารอาหารเช่น คาร์โบไฮเดรต โปรตีน และไขมัน เพื่อเปลี่ยนเป็นพลังงานที่ร่างกายสามารถใช้ได้ โดยพลังงานที่ได้จากการสลายนี้จะถูกนำไปใช้ในการทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การเดิน การหายใจ การเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ และการทำงานของอวัยวะต่าง ๆ เช่น หัวใจและสมอง
ปัจจัยที่มีผลต่อการเผาผลาญ
- อายุ: เมื่ออายุเพิ่มขึ้น กระบวนการเผาผลาญมักจะลดลงเนื่องจากมวลกล้ามเนื้อที่ลดลง ร่างกายต้องการพลังงานน้อยลงในการทำกิจกรรมในแต่ละวัน
- เพศ: โดยทั่วไป ผู้ชายจะมีระดับการเผาผลาญสูงกว่าผู้หญิง เพราะมวลกล้ามเนื้อในผู้ชายมีมากกว่า กล้ามเนื้อช่วยเผาผลาญพลังงานได้มากกว่าไขมัน
- ปริมาณมวลกล้ามเนื้อ: มวลกล้ามเนื้อมีส่วนสำคัญในการเผาผลาญพลังงาน ยิ่งมีมวลกล้ามเนื้อมาก ร่างกายก็ยิ่งเผาผลาญพลังงานได้มากขึ้น แม้ในขณะที่พัก
- กิจกรรมทางกาย: ผู้ที่มีกิจกรรมทางกายมากหรือออกกำลังกายเป็นประจำ จะมีระดับการเผาผลาญที่สูงขึ้น เพราะร่างกายต้องการพลังงานมากขึ้นในการทำงานของกล้ามเนื้อ และกระบวนการฟื้นฟูกล้ามเนื้อหลังออกกำลังกาย
- อาหารที่บริโภค: การรับประทานอาหารที่มีโปรตีนสูงสามารถกระตุ้นการเผาผลาญได้ดีกว่าอาหารที่มีไขมันหรือคาร์โบไฮเดรตสูง เนื่องจากโปรตีนต้องใช้พลังงานมากกว่าในการย่อยและดูดซึม
- การดื่มน้ำ: การดื่มน้ำเพียงพอช่วยให้กระบวนการเผาผลาญทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพราะน้ำมีบทบาทสำคัญในกระบวนการย่อยและดูดซึมสารอาหาร รวมถึงการขับของเสียออกจากร่างกาย
การเผาผลาญพื้นฐาน (Basal Metabolic Rate – BMR)
การเผาผลาญพื้นฐาน หรือ BMR คือจำนวนพลังงานที่ร่างกายต้องการเพื่อรักษาการทำงานของระบบต่าง ๆ ในร่างกายในขณะที่พัก เช่น การเต้นของหัวใจ การหายใจ และการทำงานของสมอง BMR ขึ้นอยู่กับปัจจัยต่าง ๆ เช่น อายุ เพศ และมวลกล้ามเนื้อ ยิ่ง BMR สูง ร่างกายก็ยิ่งเผาผลาญพลังงานมากขึ้นแม้ในขณะพัก
